Vooroordelen geven mee vorm aan onze werkelijkheid

Vooroordelen zijn niet noodzakelijk negatief. Ze helpen ons om door de bomen het bos te zien, om situaties snel in te schatten, en in het ergste geval zelfs om in leven te blijven. Onze vooroordelen over roofdieren zullen ons er bijvoorbeeld van weerhouden om een leeuw te gaan aaien, zelfs al zijn we grote liefhebbers van lolcats. Hetzelfde mechanisme zorgt ervoor dat we voorzichtig zijn wanneer we kookpotten van het vuur halen of dat we makkelijk mensen van de hulpdiensten herkennen in een grote menigte. (Die laatsten hebben namelijk kleren aan die typisch eerder door hulpverleners gedragen worden dan door pakweg festivalgangers, al is het verschil niet altijd even duidelijk.)

Het 'metallogo' van folkrockers
Flogging Molly

De keerzijde van die medaille is dat vooroordelen mee bepalen hoe we de werkelijkheid interpreteren, en dat we die interpretatie voor waar houden. Dat ondervond ik zelf onlangs nog eens. Ik was aan het luisteren naar Flogging Molly, een folkrockgroep. Een collega reageerde verwonderd dat dat toch 'helemaal mijn muziek niet was'. Ik sta namelijk bekend als een metalhead: ik heb lang haar en een sik, ik ga naar Graspop, en ik draag 'altijd' metal-T-shirts. Ter verduidelijking: ik heb er welgeteld twee. Een van Amon Amarth en een van Sabaton. Verder heb ik twee T-shirts van groepen uit de hardcore/punk (Minor Theat en The Go-Hards), een hoodie van folkpunkers Dropkick Murphys, en een T-shirt van Flogging Molly. Yep, van die groep die dus 'helemaal mijn genre niet is'. Maar voor wie hen niet kent, past het beter bij hun beeld van mij dat dat een metal-T-shirt is. (Het is zelfs niet eens zwart!)

Het omgekeerde kan ook: dat er iets gebeurt dat niet in je vooroordelen past, maar je kunt het zo uitleggen dat je opvattingen gewoon overeind blijven. Bel je naar de helpdesk van Telenet of Belgacom, dan is het bijna normaal dat je iemand aan de lijn krijgt die onbeleefd is. Dat je al kwaad was voor je belde en nog kwader werd naarmate je langer naar het wachtmuziekje moest luisteren, en dat je een helpdeskmedewerker uitkaffert voor problemen die je mogelijk zelf veroorzaakt hebt, dat speelt natuurlijk geen énkele rol. Maar is je beste vriend of vriendin wat kort van stof aan de telefoon, dan zal hij of zij wel een slechte dag hebben! En dat die vervelende buur voor de verandering eens vriendelijk is, zal wel komen doordat hij of zij iets nodig heeft - wacht maar af!

Dat is natuurlijk allemaal relatief onschuldig, zoiets. Het doet niemand pijn, noch fysiek noch psychisch. Hooguit is het af en toe wat vervelend dat ik - in het geval van die muziek - af en toe heel dat gesprek opnieuw moet voeren. Zelfs met mensen die ondertussen al beter zouden moeten weten.

Er zijn ook situaties waarin dat heel wat minder onschuldig wordt. Kort na 'nine-eleven' zijn er in Amerika bijvoorbeeld Sikhs aangevallen (en het komt nog voor), want 'alle moslims zijn terroristen en persoonlijke vrienden van Bin Laden' en 'iedereen met een tulband en een baard is een moslim'. De aanhoudende stroom nieuwsberichten, series en films over 'moslimterreur' hebben zulke hardnekkige vooroordelen gecreëerd dat die mensen zelfs in de zwartepietendiscussie zondebokken werden. 'Moslimterreur' is trouwens een verschrikkelijk fout woord, dat die beeldvorming alleen maar versterkt - terwijl bijna 85 % van de aanslagen in Europa door nationalisten en separatisten gepleegd worden. En never underestimate the power of stupid people in large groups: weet je nog, die Engelsen die een pediater uit haar huis verdreven omdat ze dachten dat ze een pedofiel was? (Hoezo, pedofielen hangen geen koperen plaat naast hun voordeur?!)

Vooroordelen kunnen dus nuttig zijn, maar ze kunnen je ook op het verkeerde been zetten. Het belangrijkste is dat je je ervan bewust bent dat je ze hebt, en dat ze een rol kunnen spelen. Zo las ik deze morgen een krantenartikel over een onderzoek. Een van de conclusies was dat allochtone meisjes minder makkelijk aan werk geraken. (Ik vraag me dan om te beginnen al af hoe ze 'allochtoon' definiëren. Bear Grills van Antwaarpe is volgens mij namelijk 'autochtoner' Antwerpenaar dan Filip Dewinter, want hij is er bijvoorbeeld wél geboren, maar toch is het die laatste die vindt dat 'golle' allemaal 'terug moet naar waar ge vandoan komt'.)
De onderzoeker wees als mogelijke verklaring voor die achterstand op 'het feit dat het traditionele rollenpatroon tussen mannen en vrouwen in allochtone gezinnen een meer prominente plaats inneemt dan bij autochtonen' (Metro, 20 maart 2014). Vanuit mijn vooroordelen zou ik het eerder zoeken in discriminatie van vrouwen met een hoofddoek, om maar iets te noemen. Dat meisjes eerder 'beschut' opgevoed worden terwijl jongens in hun puberteitsjaren meer vrijheid krijgen, geldt namelijk voor iedereen, en overal ter wereld. Boys will be boys, weet je wel. En dat is waarom we kritisch moeten omgaan met wat we in de media allemaal lezen en te horen krijgen, en ook eens naar de nieuwsbronnen zelf gaan kijken. In de samenvatting van het onderzoek en zelfs in het persbericht komt die discriminatie namelijk wél aan bod. Het is dus Metro dat heel bewust een - nogal verdachte - selectie maakt. De Standaard deed bovendien hetzelfde, stelde Kif Kif vast. En als we zelfs al de journalisten van 'kwaliteitskranten' niet meer mogen vertrouwen...