Kunnen superheldinnen onze seksistische wereld redden?

“Superhelden: de wereld redden doen ze in een handomdraai, maar de ongelijkheid tussen man en vrouw in de bioscoop wegwerken? Zelfs zij krijgen het niet voor mekaar. Na decennia emancipatie is het nog altijd wachten op de eerste echte superheldinnenfilm.”

Het lijken nobele woorden, hé? Ze komen uit een artikel in Metro, waarin journalist Lieven Trio actrice Scarlet Johansson interviewt over haar rol in 'Captain America: The Winter Soldier'. Waw, een filmcriticus die wéét dat die grote ongelijkheid bestaat, en die er bovendien over schrijft! Anderzijds: nu de bijna 30 jaar oude Bechdeltest een paar keer in het nieuwsgeweest is, onder andere omdat bijna geen enkele Oscarfilm ervoorslaagt, en na het succes van de #AskHerMore-campagne op Twitter, zou je eigenlijk niets anders meer mogen verwachten van filmcritici. En toch: het zijn maar babystapjes. Het is namelijk niet omdat je schrijft over ongelijkheid dat je echt begrijpt op welke manieren die zich allemaal manifesteert. Een superheldinnenfilm zou voor emancipatie bijvoorbeeld evenveel betekenen als het bewind van Margaret Thatcher: meedoen met de mannen leidt alleen maar tot meer van hetzelfde.

Bechdeltest en Oscarseksisme

De Bechdeltest is genoemd naar stripauteur Alison Bechdel. In 1985 liet ze een van haar personages verklaren dat zij films alleen bekijkt als ze slagen voor een eenvoudig testje: er moeten twee vrouwelijke personages in voorkomen, die met elkaar praten, en over iets anders dan een man. De lat ligt dus niet bijzonder hoog, maar toch was het al lang geleden dat het personage nog naar een film kon kijken.

Ondertussen zijn aan de Bechdeltest hele websites gewijd (de bekendste is bechdeltest.com), en op discussiefora wordt er druk gediscussieerd over films waarvoor het al dan niet slagen voor de test een twijfelgeval is. Twee jaar geleden, in 2012, maakte popcultuurcritica Aneeta Sarkeesian eenYouTube-filmpje waarinze het principe nog eens uitlegt. Daarna overloopt ze de films die een Oscarnominatie kregen dat jaar, om te zien of zij slagen. Het resultaat is bedroevend: amper twee van de negen genomineerden voor Beste Film slagen, en bij twee andere is er discussie – over één regel tekst.

Over Oscarnominaties gesproken: in Newsweek rekende Amelia Showalter een en ander na onder de titel 'Quantifying the Oscar's Woman Problem'. Dat gaat dus niet enkel over dit jaar, maar over de hele geschiedenis van de Oscars. Voor iedereen die dacht dat gelijkheid tussen man en vrouw een westerse verwezenlijking is op basis waarvan we 'andere culturen' achterlijk kunnen noemen: think again. And again. And again.

#AskHerMore

Naar aanleiding van de recentste Oscaruitreiking lanceerde The Representation Project de #AskHerMore-campagne. Ze riepen journalisten daarmee op om het gebruikelijke rodeloperseksisme te doorbreken. Acteurs krijgen op die rode loper altijd vragen over hun nominaties, over hun werk en over hun verwachtingen voor de uitreiking. Actrices mogen doorgaans alleen vertellen wie hun jurk ontworpen heeft en wie hun schmink verzorgd heeft. Via de hashtag #AskHerMore gaven Twitteraars kritiek op wie bleef volharden, daagden ze rechtstreeks de journalisten uit om beter te doen, en loofden ze wie inderdaad beter deed. Er waren ook een paar actrices die zelf actie ondernamen. Sandra Bullockmaakte maakte bijvoorbeeld bezwaren omdat een journalist alleen naar haar jurk vroeg, en jong talent Lupita Nyong'o beantwoordde een modevraag door over de nalatenschap van haarvoorouders te spreken. Eerder had Cate Blanchett op de SAG Awards ook al iemand met een camera aangesproken (vermoedelijk een cameraman) die haar van top tot teen opnam, met de vraag of dat ook gebeurde bij de mannen. 

Superhelden en 'Tropes vs. Women'

Superheldenfilms zijn bij uitstek seksistisch. Dat zie je alleen al aan de garderobe van de hoofdrolspelers. Superhelden zijn volledig gekleed, en hebben in een aantal gevallen zelfs functionele onderdelen in hun uniform aangebracht. Superheldinnen dragen weinig functioneels en weinig verhullends. Scarlett Johansson vermeldt dat ook in het interview waar het openingscitaat uit kwam: 'Maar in superheldenfilms moeten vrouwen er meestal gewoon sexy uitzien. En om daar nu een hele film aan op te hangen.' Een film die het anders aanpakt en zo het hele superheldencliché eens doorbreekt, is blijkbaar geen optie. Interviewer Lieven Trio denkt blijkbaar wél verder: "Nee, maar als er een studio is die daar verandering in zou kunnen brengen, dan is het Marvel wel. Hebben zij als grootste speler in het superheldenveld niet de verantwoordelijkheid om te tonen dat zo'n film wél kan werken?" Jammer: Johansson gelooft niet in dat soort verantwoordelijkheid.

Ook jammer: Trio bedoelt wel degelijk dat het om 'zo'n' film gaat. Superheldinnen moeten namelijk 'hun mannetje staan'. Wie kan er nu beweren voor meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen te zijn en dan zulke seksistische uitdrukkingen gebruiken?! Tot twee keer toe, bovendien, want het stond ook in de boventitel. En om verder op de platgetreden paden te blijven: 'je mannetje staan' doe je door te 'knokken'.

Een van de kritieken op veel hedendaagse films is dat de verhaallijnen voorspelbaar zijn. Vrouwen zijn sexy en wachten braafjes af tot ze gered worden. Hun belangrijkste bijdrage aan het verhaal is dat ze als een soort beloning dienen voor de mannen die hun leven riskeerden, heel veel geweld gebruikten en in hun eentje de hele wereld gered hebben. Emoties of morele dilemma's komen daar niet aan te pas. Superheldenfilms zijn daar nog eens een uitvergroting van.

Stop je een vrouw in zo'n rol, dan kan dat lijken op 'meer gelijkheid'. Alleen: je stelt het idee erachter niet in vraag. Eén superheldin maakt de lente niet, en als ze alleen maar meedoet met de jongens, dan blijven die gewoon verder spelen zoals ze altijd al gewend waren.

In een ruimer perspectief sluiten actieheldenverhalen aan bij de toenemende individualisering. Als je iets bereikt, dan is dat blijkbaar omdat je op eigen houtje handelde, je niet aan de regels hield en onverantwoorde risico's nam. Dat soort mentaliteit heeft de bankencrisis veroorzaakt en het leidt tot oorlogen. Samenwerken, het algemeen belang vooropstellen en compromissen sluiten is heel wat minder spectaculair, maar 'het publiek' wil blijkbaar liever actie dan een thriller. En de 'vrije markt' is heilig, nietwaar.

Voor wie (meer) inzicht wil krijgen in die stereotiepe rolverdeling en het actie-/superheldenparadigma zijn de 'Tropes vs. Women'-filmpjes vanAneeta Sarkeesian een aanrader.

Meer gelijkheid

Meer gelijkheid bereik je niet alleen door meer vrouwen op te voeren. Zolang ze alleen rollen krijgen die passen in het heteropatriarchale kadertje verandert er niet veel. Meer gelijkheid betekent ook meer aandacht voor de menselijke kant van personages. Het betekent ook – en vooral – meer waardering voor andere soorten helden en andere soorten films. Meer kansen voor vrouwen om te acteren, in plaats van als prijs, als decorstuk of als 'mooi plaatje' te moeten opdraven. Minder nadruk op geweld en explosies, en meer op samenhangende gesprekken voeren. Meer samenwerking, en minder 'eenzame wolven' die alleen samenwerken als het echt moet en zich dan nog gedragen als haantjes die een pikorde moeten vastleggen.

Valse verontschuldiging voor racisme in De Morgen

De Morgen doet alsof ze nagedacht hebben over hun Obama-'satire' door het een denkfout te noemen. Ze noemen het wel zelf een 'smakeloze grap', maar ze hadden eerst reacties van over heel de wereld nodig voor ze dat door hadden.

"De denkfout die ook ditmaal gemaakt werd, is de overtuiging dat racisme algemeen niet meer aanvaard wordt en dat er dus veilig mee kan gelachen worden. Het kan als absurde grap bedoeld zijn om een zwarte president te doen veranderen in een aap, maar te licht wordt hier vergeten dat, met name in de VS, de schandelijke gelijkstelling tussen zwarten en apen nog geregeld opduikt."
http://www.demorgen.be/dm/nl/16340/Media/article/detail/1826785/2014/03/24/Is-De-Morgen-racistisch.dhtml 

Hoezo, racisme wordt algemeen niet meer aanvaard? Uit welk hol komen die mensen gekropen? En 'met name in de VS'?! Nog niet zo lang geleden gebeurde het ook nog een paar keer in Italië, ook met politici en bovendien door politici. Daar schreven ze trouwens zelf nog een artikel over. Of de racistische spreekkoren in het voetbal: ook vergeten?

En dan nog iets. Als iets algemeen niet aanvaard wordt, lijkt me dat een reden te meer om er niet mee te lachen. Racisme 'om te lachen' blijft racisme.

"Wij pleiten in dit geval schuldig aan slechte smaak. Met even grote overtuiging als altijd blijven wij ons aan de kant scharen van al wie tegen elke vorm van racisme strijdt."

Met andere woorden: "We hebben wat 'elke vorm van racisme' betekent, en we pleiten helemaal nergens schuldig aan".

Volharden in de boosheid

Op vrijdag 21 maart stond er een artikel op de site van De Morgen met als titel 'Belgische reclameblokken tonen vrouwen vaker als seksobject en afhankelijk'. De Antwerpse Universiteit stelde namelijk vast dat 'onze' reclames nog altijd heel erg seksistisch en seksestereotiep zijn. Ze hadden dat artikel kunnen illustreren met roldoorbrekende reclames, om eens wat aandacht te schenken aan voorbeelden van hoe het ook en beter kan. Een kritische journalist had nog een bedenking kunnen formuleren over waarom Zorra niet meer bestaat. Blijkbaar kunnen we een waakhond voor seksistische reclame nog altijd goed gebruiken. En misschien zelfs meer dan ooit, want we doen zo graag alsof wij beschaafd zijn omdat gelijkheid van mannen en vrouwen in ons wetboek opgenomen is.
Maar nee hoor: ten overvloede krijgen we er nog eens de slechte voorbeelden bij. Alsof we daar nog niet genoeg mee geconfronteerd worden, nietwaar. Alsof de 'stunt' van Gamma nog niet genoeg aandacht gekregen heeft.

Vooroordelen geven mee vorm aan onze werkelijkheid

Vooroordelen zijn niet noodzakelijk negatief. Ze helpen ons om door de bomen het bos te zien, om situaties snel in te schatten, en in het ergste geval zelfs om in leven te blijven. Onze vooroordelen over roofdieren zullen ons er bijvoorbeeld van weerhouden om een leeuw te gaan aaien, zelfs al zijn we grote liefhebbers van lolcats. Hetzelfde mechanisme zorgt ervoor dat we voorzichtig zijn wanneer we kookpotten van het vuur halen of dat we makkelijk mensen van de hulpdiensten herkennen in een grote menigte. (Die laatsten hebben namelijk kleren aan die typisch eerder door hulpverleners gedragen worden dan door pakweg festivalgangers, al is het verschil niet altijd even duidelijk.)

Het 'metallogo' van folkrockers
Flogging Molly

De keerzijde van die medaille is dat vooroordelen mee bepalen hoe we de werkelijkheid interpreteren, en dat we die interpretatie voor waar houden. Dat ondervond ik zelf onlangs nog eens. Ik was aan het luisteren naar Flogging Molly, een folkrockgroep. Een collega reageerde verwonderd dat dat toch 'helemaal mijn muziek niet was'. Ik sta namelijk bekend als een metalhead: ik heb lang haar en een sik, ik ga naar Graspop, en ik draag 'altijd' metal-T-shirts. Ter verduidelijking: ik heb er welgeteld twee. Een van Amon Amarth en een van Sabaton. Verder heb ik twee T-shirts van groepen uit de hardcore/punk (Minor Theat en The Go-Hards), een hoodie van folkpunkers Dropkick Murphys, en een T-shirt van Flogging Molly. Yep, van die groep die dus 'helemaal mijn genre niet is'. Maar voor wie hen niet kent, past het beter bij hun beeld van mij dat dat een metal-T-shirt is. (Het is zelfs niet eens zwart!)

Het omgekeerde kan ook: dat er iets gebeurt dat niet in je vooroordelen past, maar je kunt het zo uitleggen dat je opvattingen gewoon overeind blijven. Bel je naar de helpdesk van Telenet of Belgacom, dan is het bijna normaal dat je iemand aan de lijn krijgt die onbeleefd is. Dat je al kwaad was voor je belde en nog kwader werd naarmate je langer naar het wachtmuziekje moest luisteren, en dat je een helpdeskmedewerker uitkaffert voor problemen die je mogelijk zelf veroorzaakt hebt, dat speelt natuurlijk geen énkele rol. Maar is je beste vriend of vriendin wat kort van stof aan de telefoon, dan zal hij of zij wel een slechte dag hebben! En dat die vervelende buur voor de verandering eens vriendelijk is, zal wel komen doordat hij of zij iets nodig heeft - wacht maar af!

Dat is natuurlijk allemaal relatief onschuldig, zoiets. Het doet niemand pijn, noch fysiek noch psychisch. Hooguit is het af en toe wat vervelend dat ik - in het geval van die muziek - af en toe heel dat gesprek opnieuw moet voeren. Zelfs met mensen die ondertussen al beter zouden moeten weten.

Er zijn ook situaties waarin dat heel wat minder onschuldig wordt. Kort na 'nine-eleven' zijn er in Amerika bijvoorbeeld Sikhs aangevallen (en het komt nog voor), want 'alle moslims zijn terroristen en persoonlijke vrienden van Bin Laden' en 'iedereen met een tulband en een baard is een moslim'. De aanhoudende stroom nieuwsberichten, series en films over 'moslimterreur' hebben zulke hardnekkige vooroordelen gecreëerd dat die mensen zelfs in de zwartepietendiscussie zondebokken werden. 'Moslimterreur' is trouwens een verschrikkelijk fout woord, dat die beeldvorming alleen maar versterkt - terwijl bijna 85 % van de aanslagen in Europa door nationalisten en separatisten gepleegd worden. En never underestimate the power of stupid people in large groups: weet je nog, die Engelsen die een pediater uit haar huis verdreven omdat ze dachten dat ze een pedofiel was? (Hoezo, pedofielen hangen geen koperen plaat naast hun voordeur?!)

Vooroordelen kunnen dus nuttig zijn, maar ze kunnen je ook op het verkeerde been zetten. Het belangrijkste is dat je je ervan bewust bent dat je ze hebt, en dat ze een rol kunnen spelen. Zo las ik deze morgen een krantenartikel over een onderzoek. Een van de conclusies was dat allochtone meisjes minder makkelijk aan werk geraken. (Ik vraag me dan om te beginnen al af hoe ze 'allochtoon' definiëren. Bear Grills van Antwaarpe is volgens mij namelijk 'autochtoner' Antwerpenaar dan Filip Dewinter, want hij is er bijvoorbeeld wél geboren, maar toch is het die laatste die vindt dat 'golle' allemaal 'terug moet naar waar ge vandoan komt'.)
De onderzoeker wees als mogelijke verklaring voor die achterstand op 'het feit dat het traditionele rollenpatroon tussen mannen en vrouwen in allochtone gezinnen een meer prominente plaats inneemt dan bij autochtonen' (Metro, 20 maart 2014). Vanuit mijn vooroordelen zou ik het eerder zoeken in discriminatie van vrouwen met een hoofddoek, om maar iets te noemen. Dat meisjes eerder 'beschut' opgevoed worden terwijl jongens in hun puberteitsjaren meer vrijheid krijgen, geldt namelijk voor iedereen, en overal ter wereld. Boys will be boys, weet je wel. En dat is waarom we kritisch moeten omgaan met wat we in de media allemaal lezen en te horen krijgen, en ook eens naar de nieuwsbronnen zelf gaan kijken. In de samenvatting van het onderzoek en zelfs in het persbericht komt die discriminatie namelijk wél aan bod. Het is dus Metro dat heel bewust een - nogal verdachte - selectie maakt. De Standaard deed bovendien hetzelfde, stelde Kif Kif vast. En als we zelfs al de journalisten van 'kwaliteitskranten' niet meer mogen vertrouwen...

De Flair is pervers (maar Dag Allemaal is nog veel erger)

"Flair is voor jonge vrouwen met een openmind op seks, relaties, mode, beauty, dieet. Praat mee in vriendinnen troubles, problematisch seks- en liefdesleven forum..." (sic) Dat is de beschrijving die je ziet als je Flair googelt. En het klopt dat het in dat tijdschrift regelmatig over seks gaat. Over lange relaties en over fuckbuddies, over zin krijgen in vijf minuten, over geheime liefdes. Noem maar op. Oraal, anaal, triootjes: allemaal pervers. Toch?

Steek even je hand op als je vindt dat ik te preuts ben.

Gek hé. Kijken wij daar nog van op, van al die verhalen over al die vormen van seks en relaties? Nee hoor, allemaal normaal. Tot het over moslims gaat, want dan onthouden we alleen dat moslimmannen 'zich op perversiteiten storten'. En dan wordt moslims 'nogal eens' hypocrisie verweten, volgens de journalist van Dag Allemaal. Tiens tiens.

Uit: Dag Allemaal, 11 maart 2014

Wil dat zeggen dat de geïnterviewde liegt? Ja en nee. Er is een probleem - daar moet je het boek 'Seks en de Citadel' maar eens voor lezen, van Shereen El Feki. Daar gaat het interview namelijk over. Ja, er is een probleem, maar er wordt hier nogal snel over gegaan. Dat kan natuurlijk even goed aan de interviewer liggen, of aan de eindredactie, maar het woordje 'andere' speelt hier een hele vreemde rol. Het is blijkbaar vooral belangrijk dat het idee van die perversiteiten blijft hangen, wat onze opvatting over anale of orale seks ook mag zijn. Mogelijk zal er weinig vrouwvriendelijks aan te pas komen, en zal die orale seks nogal eenzijdig zijn, maar dat wordt allemaal niet vermeld. We kunnen het dus alleen veronderstellen. Geen nuance, geen duiding, niks.

In de Flair zou het een heel ander interview geweest zijn, volgens mij. :)

Is de First Kiss-video een hoax?

Consternatie en kritische bedenkingen!

Gisteren (11 maart 2014) wijdde Metro een artikeltje aan een YouTube-filmpje met de titel 'First Kiss', dat druk gedeeld werd op sociaalnetwerksites. De beschrijving onder dat filmpje is 'We asked twenty strangers to kiss for the first time...': we vroegen twintig vreemden om elkaar voor het eerst te kussen.

Vandaag (12 maart 2014) krijgt het filmpje opnieuw aandacht, onder dezelfde titel als deze blogpost (al heb ik er wel de spelfout uit gehaald). Het filmpje zou een hoax zijn omdat het een reclamefilmpje is voor een modecollectie, omdat de helft van de mensen acteurs en actrices zijn, en omdat de andere helft modellen zijn.

Is het filmpje een hoax? Nee, want een hoax is volgens Van Dale een 'onterechte waarschuwing voor een computervirus'. Neem je een iets bredere definitie, zoals die van Wikipedia, dan zou het om bedrog, oplichterij of een broodjeaapeverhaal moeten gaan. Ook dat gaat hier niet op. Op YouTube staat netjes vermeld dat het filmpje gepresenteerd wordt door WREN, dat een kledingmerk is. In de beschrijving staan ook niet noodzakelijk leugens. Het is niet omdat er mensen in beeld komen die voor hun beroep soms mensen moeten kussen dat ze geen vreemden zijn voor elkaar. Akkoord, er komt weinig gestuntel aan te pas, maar is het resultaat daarop minder oprecht?

Het is goed dat nieuwsmedia hun bronnen kritisch natrekken, maar:
1. dat doen ze dan beter voor ze artikels schrijven waarin ze meegaan in het verhaal, en niet een dag later;
2. dat doen ze dan beter zelf, in plaats van de mosterd nog elders te moeten halen;
3. ze moeten nu ook weer niet overdrijven, hé!

'Wat er gebeurt als je een legging aantrekt'

Een YouTube-filmpje toont (en klaagt aan) dat mannen naar het achterwerk van vrouwen staren als zij een legging draagt. Het wordt blijkbaar opgepikt door 'vrouwensites', waar 'de teneur positief is'. Daar zit een verhaaltje in, inderdaad. Meer dan een, bovendien. De 'reportagemaker'/prankster die het filmpje maakte, confronteert mannen met hun vreemde gedrag. De les zou dus kunnen zijn: mannen, doe niet zo belachelijk. (En ook niet zo belachelijk homofoob als je inziet waar je eigenlijk naar keek.) Maar wat is de conclusie van De Redactie: "In de drie dagen dat de onderstaande beelden online staan, hebben 5,5 miljoen mensen gezien wat de gevolgen kunnen zijn van het dragen van een legging." Is dat niet een van de standaardverhaaltjes van verkrachters, dat de slachtoffers het zelf uitlokten door hoe ze zich kleden?


Bekijk hier het filmpje:
http://www.youtube.com/watch?v=wngsO-Z4n7A

Met links van De Redactie loopt regelmatig wat fout - de permalinks zijn bijvoorbeeld helemaal niet perma(nent) - maar het artikeltje stond hier.
http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/ookdatnog/1.1900118