“Superhelden: de wereld redden doen ze in een handomdraai, maar de ongelijkheid tussen man en vrouw in de bioscoop wegwerken? Zelfs zij krijgen het niet voor mekaar. Na decennia emancipatie is het nog altijd wachten op de eerste echte superheldinnenfilm.”Het lijken nobele woorden, hé? Ze komen uit een artikel in Metro, waarin journalist Lieven Trio actrice Scarlet Johansson interviewt over haar rol in 'Captain America: The Winter Soldier'. Waw, een filmcriticus die wéét dat die grote ongelijkheid bestaat, en die er bovendien over schrijft! Anderzijds: nu de bijna 30 jaar oude Bechdeltest een paar keer in het nieuwsgeweest is, onder andere omdat bijna geen enkele Oscarfilm ervoorslaagt, en na het succes van de #AskHerMore-campagne op Twitter, zou je eigenlijk niets anders meer mogen verwachten van filmcritici. En toch: het zijn maar babystapjes. Het is namelijk niet omdat je schrijft over ongelijkheid dat je echt begrijpt op welke manieren die zich allemaal manifesteert. Een superheldinnenfilm zou voor emancipatie bijvoorbeeld evenveel betekenen als het bewind van Margaret Thatcher: meedoen met de mannen leidt alleen maar tot meer van hetzelfde.
Bechdeltest en Oscarseksisme
De Bechdeltest is
genoemd naar stripauteur Alison Bechdel. In 1985
liet ze een van haar personages verklaren dat zij films alleen
bekijkt als ze slagen voor een eenvoudig testje: er moeten twee
vrouwelijke personages in voorkomen, die met elkaar praten, en over
iets anders dan een man. De lat ligt dus niet bijzonder hoog, maar
toch was het al lang geleden dat het personage nog naar een film kon
kijken.
Ondertussen zijn
aan de Bechdeltest hele websites gewijd (de bekendste is
bechdeltest.com), en op
discussiefora wordt er druk gediscussieerd over films waarvoor het al
dan niet slagen voor de test een twijfelgeval is. Twee jaar geleden,
in 2012, maakte popcultuurcritica Aneeta Sarkeesian eenYouTube-filmpje waarinze het principe nog eens uitlegt. Daarna overloopt ze de films die
een Oscarnominatie kregen dat jaar, om te zien of zij slagen. Het
resultaat is bedroevend: amper twee van de negen genomineerden voor
Beste Film slagen, en bij twee andere is er discussie – over één
regel tekst.
Over
Oscarnominaties gesproken: in Newsweek rekende Amelia Showalter een
en ander na onder de titel 'Quantifying the Oscar's Woman Problem'. Dat gaat dus niet enkel over dit jaar, maar over de hele geschiedenis van de Oscars. Voor iedereen die dacht dat gelijkheid tussen man en vrouw een
westerse verwezenlijking is op basis waarvan we 'andere culturen'
achterlijk kunnen noemen: think again. And again. And again.
#AskHerMore
Naar aanleiding
van de recentste Oscaruitreiking lanceerde The Representation Project
de #AskHerMore-campagne.
Ze riepen journalisten daarmee op om het gebruikelijke
rodeloperseksisme te doorbreken. Acteurs krijgen op die rode loper
altijd vragen over hun nominaties, over hun werk en over hun
verwachtingen voor de uitreiking. Actrices mogen doorgaans alleen
vertellen wie hun jurk ontworpen heeft en wie hun schmink verzorgd
heeft. Via de hashtag #AskHerMore gaven Twitteraars kritiek op wie
bleef volharden, daagden ze rechtstreeks de journalisten uit om beter
te doen, en loofden ze wie inderdaad beter deed. Er waren ook een
paar actrices die zelf actie ondernamen. Sandra Bullockmaakte maakte bijvoorbeeld bezwaren omdat een journalist alleen naar haar jurk vroeg, en
jong talent Lupita Nyong'o beantwoordde een modevraag door over de nalatenschap van haarvoorouders te spreken. Eerder had Cate Blanchett op de SAG Awards ook al iemand met een camera aangesproken (vermoedelijk een cameraman) die haar van top tot teen opnam, met de vraag of dat ook gebeurde bij de mannen.
Superhelden en 'Tropes vs. Women'
Superheldenfilms
zijn bij uitstek seksistisch. Dat zie je alleen al aan de garderobe
van de hoofdrolspelers. Superhelden zijn volledig gekleed, en hebben
in een aantal gevallen zelfs functionele onderdelen in hun uniform
aangebracht. Superheldinnen dragen weinig functioneels en weinig
verhullends. Scarlett Johansson vermeldt dat ook in het interview
waar het openingscitaat uit kwam: 'Maar in superheldenfilms moeten
vrouwen er meestal gewoon sexy uitzien. En om daar nu een hele film
aan op te hangen.' Een film die het anders aanpakt en zo het hele
superheldencliché eens doorbreekt, is blijkbaar geen optie.
Interviewer Lieven Trio denkt blijkbaar wél verder: "Nee, maar als
er een studio is die daar verandering in zou kunnen brengen, dan is
het Marvel wel. Hebben zij als grootste speler in het superheldenveld
niet de verantwoordelijkheid om te tonen dat zo'n film wél kan
werken?" Jammer: Johansson gelooft niet in dat soort
verantwoordelijkheid.
Ook jammer: Trio
bedoelt wel degelijk dat het om 'zo'n' film gaat. Superheldinnen
moeten namelijk 'hun mannetje staan'. Wie kan er nu beweren voor meer
gelijkheid tussen mannen en vrouwen te zijn en dan zulke seksistische
uitdrukkingen gebruiken?! Tot twee keer toe, bovendien, want het
stond ook in de boventitel. En om verder op de platgetreden paden te
blijven: 'je mannetje staan' doe je door te 'knokken'.
Een van de kritieken op veel hedendaagse films is dat de verhaallijnen voorspelbaar zijn. Vrouwen zijn sexy en wachten braafjes af tot ze gered worden. Hun belangrijkste bijdrage aan het verhaal is dat ze als een soort beloning dienen voor de mannen die hun leven riskeerden, heel veel geweld gebruikten en in hun eentje de hele wereld gered hebben. Emoties of morele dilemma's komen daar niet aan te pas. Superheldenfilms zijn daar nog eens een uitvergroting van.
Stop je een vrouw
in zo'n rol, dan kan dat lijken op 'meer gelijkheid'. Alleen: je
stelt het idee erachter niet in vraag. Eén superheldin maakt de
lente niet, en als ze alleen maar meedoet met de jongens, dan blijven
die gewoon verder spelen zoals ze altijd al gewend waren.
In een ruimer
perspectief sluiten actieheldenverhalen aan bij de toenemende
individualisering. Als je iets bereikt, dan is dat blijkbaar omdat je
op eigen houtje handelde, je niet aan de regels hield en
onverantwoorde risico's nam. Dat soort mentaliteit heeft de
bankencrisis veroorzaakt en het leidt tot oorlogen. Samenwerken, het
algemeen belang vooropstellen en compromissen sluiten is heel wat
minder spectaculair, maar 'het publiek' wil blijkbaar liever actie
dan een thriller. En de 'vrije markt' is heilig, nietwaar.
Voor wie (meer)
inzicht wil krijgen in die stereotiepe rolverdeling en het
actie-/superheldenparadigma zijn de 'Tropes vs. Women'-filmpjes vanAneeta Sarkeesian
een aanrader.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten